[ Pobierz całość w formacie PDF ]
który wieńczył niegdyś figurki świętych, ze scenami z Dzieła Stworzenia i Odkupienia na kapitelach, symbolizował niebo, pod którym
spoczywa postać króla, ujęta w całość niezwykle dramatycznie, z twarzą niemal portretową, przenikniętą cierpieniem zmagającego się
ze śmiercią człowieka. Na bokach tumby, obok herbów Królestwa siedzą opłakujący króla przedstawiciele czterech stanów
społecznych, dając wyraz powszechnego żalu po zmarłym monarsze, prowadzącym za życia politykę równowagi społecznej,
propagowanej w słynnych Radach królewskiego sekretarza, Filipa Kallimacha.
Kolejno powstawały następne dzieła Stosza: nagrobek dla biskupa Zbigniewa Oleśnickiego, w Gnieznie, dla biskupa Piotra z Bnina, we
Włocławku, grupa Zw. Anny Samotrzeciej, wreszcie szczególnie interesujące epitafium Kallimacha, odlane w pracowni Vischerów, w
którym w miejsce sceny religijnej pojawia się przedstawienie uczonego sekretarza w jego pracowni.
O artystycznym talencie Stosza świadczy nie tylko manualna biegłość, osiągająca zresztą w jego dziełach poziom wirtuozowski. Nie
tylko siła wizji plastycznej, która umożliwiła mu stworzenie niezwykłego theatrum w ołtarzu Mariackim, a równocześnie wyraziła się
w swobodnie komponowanych, pełnych ekspresyjnego ruchu i głębi duchowego wyrazu małych figurkach proroków, umieszczonych
na marginesie, w otoku sceny głównej. Przede wszystkim może realizm jego sztuki, rozumiany jako dostosowanie jej do potrzeb czasu,
do mentalności środowiska, dla którego była tworzona. Dzięki temu właśnie ołtarz Mariacki jest równocześnie hymnem maryjnym i
eposem mieszczańskim, postać Kazimierza Jagiellończyka tchnie majestatem władzy królewskiej, ale i przeraża właściwym losowi
każdego człowieka dylematem życia i śmierci, a epitafium Kallimacha jest właściwie bezprecedensowym po tej stronie Alp obrazem z
codziennego życia uczonego, polityka, humanisty. [...]
281
Malarstwo i grafika
Malarstwo w dobie gotyku rozwijało się na terenie Polski równolegle do irchitektury i rzezby; mniejsza liczba zabytków z XIII i
początków XIV wieku powodowana jest zapewne pózniejszymi zniszczeniami, zwłaszcza malarstwa ciennego. Także nasza znajomość
istniejących zasobów malarstwa książkowego jest eszcze bardzo mała.
Malarstwo gotyckie dzieli się na kilka rodzajów, różniących się techniką, irzeznaczeniem i funkcją. Malarstwo książkowe występuje
przez cały okres gotyku. Csięgi liturgiczne były jednak często importowane, a równocześnie dostępne głównie luchowieństwu.
Natomiast iluminacje stanowiły często ważny łącznik między idległymi nawet środowiskami artystycznymi i były wzorem dla innych
rodzajów lalarstwa, a także rzezby. Iluminacje powstawały początkowo głównie w skryptoriach lasztomych. Jednak w wieku XIV coraz
częściej stwierdzamy wykonywanie odeksów* na zamówienie feudałów świeckich, przez pisarzy i malarzy pozostających a ich
usługach i zapewne pracujących na dworach. Były to zwykle żywoty świętych, lodlitewniki, ale także księgi liturgiczne. Iluminacje
wykonywane były, jak całe sięgi, na pergaminie lub papierze techniką wodną, przy użyciu farb kryjących lub ^sowane piórkiem, i
często lawowane. Składały się na nie przedstawienia figuralne, ustrujące tekst, wykonywane często przy użyciu płatkowego złota, nie
pozbawione naczeń symbolicznych, umieszczane w tekście, na przykład ozdoby inicjałów, lub na larginesie karty.
Malarstwo ścienne związane było ściśle z architekturą. Miało różny charakter: lysto dekoracyjny, jak polichromia w węższym
znaczeniu, czyli nadanie barwy lementom architektonicznym lub też pokrycie ich motywami ornamentalnymi. Znany y\ na przykład
zwyczaj malowania wÄ…tku ceglanego na murze pokrytym cienkÄ… arstwÄ… tynku. Znaczenie polichromii, wyjÄ…tkowo tylko zachowanej,
było ogromne decydowała ona o ostatecznym wyrazie wnętrza. Odrębny rodzaj stanowiło figuralne lalarstwo ścienne. Były to zwykle
większe cykle, malowane zwłaszcza na ścianach " ezbiterium, także naw czy w krużgankach klasztornych. W wieku XIV i XV jjawiły się
pojedyncze sceny, umieszczane także na filarach. Były to często obrazy otywne lub epitafijne, powstające na prywatne zamówienie.
Malowidła ścienne ykonywane były na specjalnie przygotowanym tynku - mokrym (alfrescó) lub też ichym (al seccó), także temperą.
Malowanie na świeżym tynku zapewniało większą wałość malowidłu, gdyż pigment wnikał w podłoże, w Polsce jednak najczęściej
osowano technikÄ™ "na sucho".
Malarstwo witrażowe stanowiło niezwykle ważny składnik wystroju gotyckiej chitektury. Wiązało się to z wielkością otworów
okiennych i pozwalało na świadome
operowanie wprowadzonym do wnętrza kolorowym światłem. Była to zasadnicza funkcja artystyczna witraży, bez względu na to, czy
miały one charakter czysto ornamentalny, czy figuralny. Technika witrażowa (polegająca na przycinaniu, odpowiednich do rysunku
ornamentu czy przedmiotu przedstawienia, kawałków barwnego szkła, oprawianego następnie w ołów) w znacznym stopniu
warunkowała artystyczną formę dzieła, choć pewną rolę odgrywał tu rysunek uzupełniający. Syntetyczność i sumaryczność form
malarstwa witrażowego była zmienna, zwłaszcza we wcześniejszym okresie. W witrażach, umieszczanych zwykle daleko od oka
widza, istotne znaczenie miała wielkość przedstawień, decydująca o ich czytelności. Często jednak witraże złożone były z motywów
małych rozmiarów, z drobnych scenek figuralnych uwikłanych w bogatym ornamencie - ich czytelność w normalnych warunkach
ekspozycyjnych była minimalna.
Malarstwo deskowe, zwane też tablicowym lub sztalugowym, było właściwie jedynym samodzielnym rodzajem malarstwa, choć
praktycznie najczęściej wchodziło w skład większej całości, jaką stanowił ołtarz, przeznaczony do określonego wnętrza. Właściwie
samodzielne były dopiero epitafia, pojawiające się u nas w samym końcu XIV wieku. Malarstwo deskowe było z reguły malarstwem
figuralnym, zarf wno gdy przedstawiało - wyjątkowo - pojedyncze postacie, zespoły postaci, sceny czy całe cykle. Nazwa jego pochodzi
od podłoża, na którym, na warstwie gruntu, umieszczano właściwe malowidło. Podłożem tym była deska, u nas zwykle lipowa.
Malowano techniką temperową. Warstwa pigmentu była nieprzepuszczająca. Malowidło uzupełniały laserunki, nakładane cienką i
częściowo przepuszczającą warstwą, a całość pokrywano dla zabezpieczenia werniksem.
Z malarstwem łączył się rysunek i grafika. Rysunek nie uzyskał w dobie gotyku znaczenia samodzielnej gałęzi sztuki - z wyjątkiem
iluminacji. Pełni natomiast istotne funkcje jako technika utrwalania projektów malarskich, rzezbiarskich i architektonicznych. Grafika,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]